Αμέτρητα είναι τα ονόματα, ή «Θεοτοκωνύμια» όπως λέγονται, που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία. Μέχρι στιγμής υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 500. Άλλα βγαλμένα από ύμνους, άλλα από τον τόπο που βρίσκεται κάποιος Ναός ή Μοναστήρι κι άλλα εξαιτίας του τρόπου που έχει αγιογραφηθεί.
«Η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση», λέει ο διδάκτωρ Θεολογίας Α. Καριώτογλου.
Μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια, όπως διαβάσαμε στο dogma.gr
Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είτε νησιωτική είτε ηπειρωτική, απαντώνται εφευρετικά και παράξενα ονόματα της Παναγίας.
Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.
«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Οπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».
Ο κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».
Μπορεί, βέβαια, η Θεομήτωρ να έχει εκατοντάδες χαρακτηρισμούς, όμως σε κάθε ναό, μέσα στο ιερό, υπάρχει πάντα η Παναγία η Πλατυτέρα των Ουρανών, όπου «απεικονίζεται με τα χέρια ανοιχτά και στη μέση της βρίσκεται η μορφή του Χριστού», σημειώνει ο κ. Καριώτογλου.
Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ιο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Ανδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.
Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της.
Οπως υπενθυμίζει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου στο Αγιον Ορος.
Η απεικόνιση της Παναγίας με τρία χέρια αποδίδεται στην εξής ιστορία: «Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κρατώντας το κομμένο δεξί του χέρι, το οποίο του κόπηκε από τους εικονομάχους, παρακάλεσε την Παναγία να μη μείνει ανάπηρος. Χάρη σε θαύμα της Παναγίας συγκολλήθηκε το άκρο και εκείνος της αφιέρωσε ασημένιο ανάθημα σε σχήμα χεριού. Η θέση του στη συγκεκριμένη εικόνα το κάνει να φαίνεται σαν ένα τρίτο χέρι της Παναγίας».
Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα.
Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ’ άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά. Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια.
Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι γιατί στο υψόμετρο που βρίσκεται φυσάει δυνατός άνεμος ο οποίος βροντάει.
Η Θαλασσομαχούσα
Ακόμη, στη Ζάκυνθο, στη Μονή Στροφάδων, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα, που κάποτε εκλάπη, πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι χωρίς να καταστραφεί στη θάλασσα.
Σε άλλες περιπτώσεις η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Ετσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.
«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.
Αλλωστε, και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού», καταλήγει ο κ. Καριώτογλου.
Πριν από μερικά χρόνια οι μαθητές του 3ου Γυμνάσιου Κερατσινίου, με επιβλέπουσα την καθηγήτρια τους κα Γαρεφαλάκη Μαρία προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όσα το δυνατόν περισσότερα από τα ονόματα που έχει χαρίσει στην Παναγία η λαϊκή πίστη και παράδοση.
Το αποτέλεσμα είναι αν μη τι άλλο εντυπωσιακό.
1 Αγγελόκτιστος
2 Αγία Σκέπη
3 Αγιάσσου
4 Αγιοδεκτινή
5 Αγιοηλιώτισσα
6 Αγιολούσαινα
7 Αγίου όρους
8 Αγνή
9 Αγριδιώτισσα
10 Αγριλιώτισσα
11 Αειμακάριστος
12 Αειμεσιτεύουσα
13 Αθηνιώτισσα
14 Αιγύπτια
15 Αιματούσα
16 Αιμίαλου
17 Αιρκώτισσα
18 Ακαθή
19 Ακατάβλητος
20 Ακατάφλεκτη
21 Ακήραση
22 Ακρωτηριανή
23 Αλανιώτισσα
24 Αλεξανδριανή
25 Αλεξίου Κομνηνού
26 Αλεπινή
27 Αληθινή
28 Αλλοιώτισσα
29 Αλόχη
30 Αματίτση
31 Αμεμπτος
32 Αμετάθετος
33 Αμολιανή
34 Αμόλυντος
35 Αμπελακίων
36 Αμπελοκήπισσα
37 Αμωμη
38 Ανασσα
39 Αναφωνήτρια
40 Αντινίτισσα
41 Αντιφωνήτρια
42 Ανωμερίτισσα
43 Αξιον Εστί
44 Απείρανδρος
45 Απειρόγαμος
46 Απρόσιτος
47 Αρακιώτισσα
48 Αράπισσα
49 Αρβανίτισσα
50 Αρειας
51 Αρμενοκρατούσα
52 Αρσανά
53 Αρτάκης
54 Αρχαγγελιώτισσα
55 Αρχισπορίτισσα
56 Ασπραγγέλου
57 Ασπροβουνιώτισσα
58 Ασπροπαναγιά
59 Ασύγκριτη
60 Αυγουστιανή
61 Αφέντρικα
62 Αφθορος
63 Αφροδίτισσα
64 Αχειροποίητος
65 Αχραντος
66 Αψιδιώτισσα
67 Βαλουκλιώτισσα
68 Βανιώτισσα
69 Βαραγγιώτισσα
70 Βαρδιανιώτισσα
71 Βαρκού
72 Βασίλισσα
73 Βασιληγενέτειρα
74 Βατοπεδινή
75 Βατούσαινα
76 Βελανιδιά
77 Βελεστίνου
78 Βελλά
79 Βεργουπουλιανή
80 Βηματάρισσα
81 Βιγλιώτισσα
82 Βιδιανή
83 Βιργιωμένη
84 Βλασαρού
85 Βλαχέρνα
86 Βλέπουσα .
87 Βλυχιόρικα
88 Βοήθεια
89 Βορεινή
90 Βούλιστα
91 Βουναρκώτισσα
92 Βουνογιάτρισσα
93 Βουνού
94 Βουρνιώτισσα
95 Βράχου
96 Βρεσθενίτισσα
97 Βρεφοκομούσα
98 Βρεφοκρατούσα
99 Βρεφουργήσασα
100 Βρεχούσα
101 Βροντιανή
102 Βρόντου
103 Βροχής
104 Βρυσιανή
105 Γαλακτίνης
106 Γαλακτοτροφούσα
107 Γαλανή
108 Γαλανούσα
109 Γαλατιανή
110 Γαλατούσα
111 Γαλαχτοτροφία
112 Γαλαχτοφορούσα
113 Γαλουχιότισσα
114 Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανών
115 Γέννας
116 Γερόντισσα
117 Γεσθημανίτισσα
118 Γηνατού
119 Γηρομεριού
120 Γιαλούσα
121 Γιάτρισσα
122 Γκαβή
123 Γκιζιλκιζιώτισσα
124 Γκουβερνιώτισσα
125 Γλυκιώτισσα
126 Γλυκοκυματούσα
127 Γλυκοφιλούσα
128 Γλωσσά .
129 Γοιρδελάκη
130 Γοργόνα
131 Γοργοεπήκοος
132 Γουμένισσα
133 Γουμερά
134 Γουνιώτισσα
135 Γούντα
136 Γουρλομάτα
137 Γραφιώτισσα
138 Γρηγορίτσα
139 Γρηγορούσα
140 Γύψενη
141 Γωνιά
142 Δαδιού
143 Δαδιώτισσα
144 Δακρυρροούσα
145 Δαμάστα
146 Δέηση
147 Δεκαπεντούσα
148 Δένδρου
149 Δεξιοκρατούσα
150 Δεόμενη
151 Δερμάτα
152 Δέσποινα
153 Δημοκράνια
154 Διακονούσα
155 Διασώζουσα
156 Δικαιόκριτος
157 Δικαιότατη
158 Διότισσα
159 Δόβρα
160 Δομνιανίτισσας
161 Δοξάρισσα
162 Δουβέργαινα
163 Δακρύβρεχτος
164 Εγγυήτρια
165 Εκατονταπυλιανή
166 Εκκλησιάρχουσα
167 Εικονίστρια
168 Ελεημονήτρια
169 Ελαία
170 Ελαιοβρύτισσα
171 Ελειμονήτρια
172 Ελεοβρύτης
173 Ελέους
174 Ελεούσα
175 Ελευθερώτρια
176 Ελπιδοφόρα
177 Ελπϊς Πιστών
178 Ελωνα
179 Ενθρονη
180 Εξακουστή
181 Εξοχική
182 Επακούουσα
183 Επανωχωριανή
184 Επισκοπιανή
185 Επουράνιος
186 Επουράνιος Πύλη
187 Επταβηματούσα
188 Ερυπιανή
189 Εσφαγμένη
190 Ευαγγελίστρα
191 Ευρετή
192 Εύσπλαχνος
193 Ζαλακιώτισσα
194 Ζεραχιώτισσα
195 Ζεριχιώτισσα
196 Ζερμπτίτσης
197 Ζυλή
198 Ζωάρκεια
199 Ζωήρρυτος
200 Ζωηφόρος
201 Ζωοδότειρα
202 Ζωοδότρα
203 Ζωοδόχος
204 Ζωοπηγή
205 Ζωοπόρος
206 Ζωοτόκος
207 Ηγήτρια
208 Ηγουμένη
209 Ηδύπνους
210 Ηλιόκαλη
211 Ηλιοτόκος
212 θαλασσινή
213 Θαλασσίτρα
214 Θαλασσομάχισσα
215 θαλασσομαχούσα
216 Θαρεινή
217 Θεάλεχτη
218 Θεοδίδαχτη
219 Θεοδόξαστη
220 Θεόκλητη
221 Θεοκνήτωρ
222 Θεοκόσμητη
223 Θεόληπτος
224 Θεομάνα
225 Θεομητροπρεπεστέρα
226 Θεοσκέπαστη
227 Θεοτίμητη
228 Θεοτόκος
229 Θεουργία
230 Θεόφραστος
231 Θεόφρων
232 Θερμιανή
233 Θευαγέστατη
234 Θρηνούσα
235 Θρηνωδούσα
236 Θωμιανή
237 Ίαμα
238 Ίαση
239 Ιερόβλαστος
240 Ιερομύτης
241 Ιεροσολυμιτική
242 Ιεροσολυμίτισσα
243 Ιλαρώτατη
244 Ιμερόεσσα
245 Ισηγορία
246 Καγιά
247 Καθαριώτισσα
248 Καθαρών
249 Καθρέπτης
250 Κακαβιώτισσα
251 Καλαθή
252 Καλαμιώτισσα
253 Καλάμου
254 Καλιγού
255 Καλλίτοκος
256 Καλού Νερού
257 Καλυβιανή
258 Καμακάρι
259 Καματερός
260 Καμένη
261 Καμπιώτισσα
262 Κάμπου
263 Κανάλα
264 Κανδήξη
265 Κανταριώτισσα
266 Καπνικαραία
267 Καρδιοβαστάζουσα
268 Καρδιώτισσα
269 Καρποφορούσα
270 Καρύπη
271 Καστριανή
272 Κάστρου
273 Καστρουλέρου
274 Κατάκαρπος
275 Καταλωνική
276 Κατάπαυση
277 Καταπολιανή
278 Καταφυγή
279 Καψοδερματούσα
280 Κερά
281 Κέρνιτσα
282 Κεχαριτωμένη
283 Κεχρινιώτισσα
284 Κηπουραίων
285 Κισσιώτισσα
286 Κιτιού
287 Κλειδί του Παραδείσου
288 Κλεισούρας
289 Κλεφτοπαναγιά
290 Κοιμητηρίων
291 Κόκκινη
292 Κολοκυθιώτισσα
293 Κολυβιανή
294 Κορκοδειλιά
295 Κορυφή
296 Κορφιάτισσα
297 Κοσμοπόθητος
298 Κοσμοσωτείρα
299 Κοσυφοίνισσα
300 Κότσικα
301 Κουκουζέλισσα
302 Κουμπελίδικη
303 Κουνοπιώτισσα
304 Κουρίου
305 Κουροτρόφος
306 Κουτσουρώ
307 Κουφή
308 Κουφή Πέτρας
309 Κοφινή
310 Κρεμαστή
311 Κρομμυδιώτισσα
312 Κτιστή
313 Κτιτόρισσα
314 Κυκκώτισσα
315 Κυπαιότισσα
316 Κυρά Ξένη και κυρία των Αγγέλων
317 Κώμη
318 Λαγουδιανή
319 Λαμπρότατη
320 Λαμπροφορία
321 Λαοδηγήτρια
322 Λαού
323 Λαρνιώτισσα
324 Λαυριώτισσα
325 Λάχνη
326 Λεσινιώτισσα
327 Λεφένα
328 Λεχούσα
329 Λιβαδιώτισσα
330 Λιόσα
331 Λιόσα
332 Λογκοβάρδα
333 Λοιμιώτισσα
334 Λουβαρά
335 Λυκοδήμου
336 Λυκούρεσι
337 Μαγαζιώτισσα
338 Μαγδαληνή
339 Μαδύτου
340 Μακελάρια
341 Μαλεβή
342 Μανδαλάκη
343 Μανεδή
344 Μαντιλούσα
345 Μαραθούντα
346 Μαρία
347 Μαστών
348 Μαύρη
349 Μαυριώτισσα
350 Μαυρομμάτα
351 Μαχαιρωμένη
352 Με τους κρίνους
353 Μεγαλομάρτυρος
354 Μεγαλόχαρη
355 Μεσοσπορίτισσα
356 Μητέρα
357 Μητέρα Θεού επί τον θρόνο
358 Μικρά
359 Μογρονήσι
360 Μολυβδοσκέβαστη
361 Μοναρκά
362 Μυροβλύτισσα
363 Μυρτενή
364 Μυρτιδιώτισσα
365 Μυφελαιώτισσα
366 Νάπα
367 Νάσσα
368 Νέα
369 Νέγρων
370 Νεοφάνεισσα
371 Νεροφορούσα
372 Νικητάτου
373 Νικοποιός
374 Νταλλιανή
375 Νυμφοτόκος
376 Ξενοβλήτης
377 Ξένων
378 Ξεσκλαβώτρα
379 Ξεσπορίτισσα
380 Ξηροκαμπίτισσα
381 Ξηρορείτισσα
382 Ξυνήγορος
383 Οδηγήτρια
384 Οικειώτατη
385 Οικονόμισσα
386 Ολβιόδωρος
387 Ολυμπιώτισσα
388 Ομόθεος
389 Ομονοούσα
390 Ορθοκωστά
391 Οσιώτατη
392 Ουρανού και Γης
393 Παγγαιότισσα
394 Πάθους
395 Παιδεύσασα
396 Παλαιοκαστρίτισσα
397 Παλαιολογίνα
398 Παλατιανή
399 Παλίνου
400 Παμμακάριστος
401 Παναγιόχορτο
402 Πανάχραντος
403 Πανάχραντος
404 Παντάνασσα
405 Παντευλόγητη
406 Πάντιμος
407 Παντόχαρα
408 Πάντων χαρά
409 Παραμυθία
410 Παρηγορήτρα
411 Παρθένα
412 Παμμακάριστος
413 Παυσολύπη
414 Πειραιώτισσα
415 Πελαγονίτισσα
416 Πεπελινίτσης
417 Περίβλεπττος
418 Περλιγού
419 Πετραϊδα
420 Πλαγιά
421 Πλατανιώτισσα
422 Πλατυτέρα
423 Πολίτισσα
424 Πολυσπορίτισσα
425 Πονολύτρια
426 Πόνου
427 Πορταϊτισσα
428 Πορτιανή
429 Πουλάτη
430 Πρέσβειρα
431 Προαναγγελλομένη
432 Προπύλη
433 Προσηγορία
434 Προσίστισσα
435 Προστάτρια
436 Προσφυγιά
437 Προυσιώτισσα
438 Πυριότισσα
439 Πυροβολήθεισα
440 Ραγίου
441 Ραχοπήδη
442 Ρόδο το Αμάραντο
443 Ρόμβη
444 Ρουμελιώτισσα
445 Σαμακιώτισσα
446 Σεπτεμβριανή
447 Σημάου
448 Σκάλα του Ουρανού
449 Σκαλωτή
450 Σκιαδενή
451 Σκοπιότισσα
452 Σοίριζα
453 Σοτομβριανή
454 Σουμελά
455 Σπηλιώτισσα
456 Στεφάνα
457 Σώματα
458 Σωτήρα
459 Ταξιδιάρα
460 Ταταρνώτισσα
461 Τήνου
462 Tης Βάτου
463 Τίμια Σκέπη
464 Τιμιωτέρα
465 Τοπλoύ
466 Του Χάρου
467 Τουρλιανή
468 Τριχερούσα
469 Τροβάτου
470 Τρουλή
471 Τρυπητή
472 Τρυφερούσα
473 Τσαμπίκα
474 Τσυκκώτισσα
475 Υπέρμαχος
476 Υψηλή
477 Φανερουλιώτισσα
478 Φανερωμένη
479 Φαρμακολύτρα
480 Φιδιότισσα
481 Φιδοττοταμιανή
482 Φιδούσα
483 Φίδωσα
484 Φλεβαριανή
485 Φοβερά Προστασία
486 Χαιρετισμών
487 Χαλκοπρατειών
488 Χελιδονού
489 Χιλιονοματούσα
490 Χοζοβιώτισσα
491 Χρυσαφίτισσα
492 Χρυσοβαλάντη
493 Χρυσογαλούσα
494 Χρυσοδαφνιώτισσα
495 Χρυσοκαστριώτισσα
496 Χρυσοκελλαριά
497 Χρυσοπηγή
498 Χρυσοσκαλίτισσα
499 Χρυσοσπιλιώτισσα
500 Ψυχοσώστα
501 Ψυχοσώτρια
